Szmidt Stefan Adam („Zabrzeski”, „Adam”, „Nowak”, „Wojciechowski”)           

Szmidt Stefan Adam (1901-1942) ps. „Zabrzeski”, „Adam”, „Nowak”, „Wojciechowski” – oficer rez. WP, profesor gimnazjalny.

Urodził się 18 sierpnia 1901 r. w Tarnopolu. Do szkoły powszechnej uczęszczał w Tarnopolu, a następnie do gimnazjum im. B. Nowodworskiego (św. Anny) w Krakowie. Studia wyższe odbył w latach 1918-1924, początkowo na Uniwersytecie Jagiellońskim, a potem na Uniwersytecie Poznańskim, na Wydziale Filologicznym, uzyskując stopień magistra. W roku 1925 odbył służbę wojskową. Skończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Artylerii w Śremie. W momencie wybuchu wojny był porucznikiem rez. artylerii w 14 PAL. Był także działaczem harcerskim. Podczas studiów udzielał się w Akademickim Kole Harcerskim.

Zawodowo pracował jako nauczyciel gimnazjalny. Od 1 stycznia 1924 r. krótko w Środzie, potem w gimnazjum im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, a w latach 1930-1939 w Gimnazjum im. Adama Mickiewicza, również w Poznaniu. Wykładał język polski, historię i filozofię. W 1934 r. we Lwowie wydał nakładem Państwowego Wydawnictwa Książek Szkolnych podręcznik „Jan Kochanowski”.

W związku ze zbliżającą się wojną 14 sierpnia 1939 r. powołany został na ćwiczenia wojskowe. Brał udział w kampanii wrześniowej – w bitwie nad Bzurą, gdzie został ranny. Następnie przetransportowany do szpitala polowego w Modlinie poddany został leczeniu. Uniknął niewoli. W październiku 1939 r. powrócił do Poznania.

Natychmiast po powrocie włączył się w tworzenie struktur konspiracyjnych. Był współzałożycielem organizacji niepodległościowej „Ojczyzna”. Równocześnie angażował się w działania poznańskich instruktorów harcerskich, którzy już w 1939 r. stworzyli harcerską organizację oporu, nazwaną Szarymi Szeregami. W 1940 r. S. A. Schmidt objął funkcję przewodniczącego Zarządu Okręgu ZHP.

Najwięcej jednak czasu i energii poświęcił organizowaniu Związku Walki Zbrojnej. Oddelegowany został do tych zadań z „Ojczyzny” wraz z Kiryłem Sosnowskim ps. „Konrad”, zaprzysiężonym w styczniu 1940 r. przez płk Stefana Roweckiego „Grota”. Wspólnie, w pierwszych miesiącach 1940 r., zaczęli budować struktury pierwszej komendy ZWZ. Schmidt kierował  w niej Wydziałem I – organizacyjnym, wówczas już Okręgu Poznańskiego Związku Walki Zbrojnej. Pozyskiwał do pracy w organizacji wszystkich godnych zaufania patriotów: zdemobilizowanych wojskowych, harcerzy, robotników, nauczycieli, lekarzy itd.

Wielokrotnie przybywał do Sierakowa i Międzychodu. Kandydatów do ZWZ pozyskiwał, wykorzystując odtworzone struktury harcerskie. W Sierakowie używał pseudonimu „Barclay de Tolly”.

Aresztowany został 12 września 1941 r. na poznańskiej ulicy. Mimo, że po aresztowaniu przyjął truciznę, jednak odratowano go. Poddany został nieludzkiemu śledztwu w Domu Żołnierza – siedzibie poznańskiego gestapo, a następnie osadzony w kazamatach Fortu VII. Po ponad rocznym w nim pobycie, wraz z innymi aresztowanymi członkami Komendy Okręgu Poznańskiego ZWZ, został wywieziony i rozstrzelany. Prawdopodobnie stało się to 17 września 1942 r. w Wolsztynie.

Zachowało się zaświadczenie weryfikacyjne tej treści: Śp. porucznik Adam Schmidt, przydział: Komenda Okręgu Poznańskiego Armii Krajowej – za całokształt działalności w okresie konspiracji i poświęcenie – odznaczony został pośmiertnie 1 lipca 1944 r. przez Dowódcę Armii Krajowej, Orderem Wojennym Virtuti Militari kl. V nr nadania 12 810.

Stefan Adam Schmidt był wszechstronnie i bez reszty zaangażowany w poznańskiej jak i wielkopolskiej konspiracji. Słusznie może być uważany za jednego z pierwszych i najwybitniejszych przywódców Polskiego Państwa Podziemnego na terenie Wielkopolski. Był przy tym człowiekiem zrównoważonym, odważnym, skromnym, nieprzeciętnie inteligentnym i doskonałym organizatorem.

Opr. JTŁ

Źródła:

1. Polskie Państwo Podziemne w Wielkopolsce 1939-1945, t. II, s. 68

2. G. Łukomski, B. Polak, A. Suchcic Kawalerowie Virtuti Militari 1792-1945 – Wykaz odznaczonych za czyny z lat 1863-1864, 1914-1945, Koszalin 1997, s. 499.

3. Michał Przychodzki, Kawalerowie Orderu Virtuti Militari 1939-1945, [w] 70-lecie Gimnazjum i VIII Liceum im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 1994, s. 26-27.

4. Jerzy Pertek, „Mickiewiczacy” w latach II wojny światowej, [w] Pięćdziesięciolecie VIII Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Jednodniówka, Poznań 1974, s. 35-36.

5. Z. Szymankiewicz /opr./ W Konspiracji Wielkopolskiej 1939-1945. Poznań 1993, s. 91, 93-94, 121-125, 127-129.

6. „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 4, sierpień-wrzesień 2009, s. 113-114, 116-117, 119.

7. „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 9, listopad 2012, s. 14-15, 18.