Kamiński Jan („Franek”)           

Kamiński Jan (1912-1944) ps. „Franek”– major, szef sztabu Okręgu Poznań Armii Krajowej.

Urodził się 27 sierpnia 1912 r. w Ostrowie Wielkopolskim jako szóste z dziesięciorga dzieci Agnieszki i Walentego Kamińskich. Ojciec posiadał mały warsztat mechaniczny. Matka zajmowała się domem i wychowywaniem gromadki dzieci. W domu nie było zbytków, panowała za to atmosfera wzajemnej życzliwości i zaufania. Ważny był osobisty przykład rodziców, ich pracowitość, uczciwość, religijność i patriotyzm. Dzieci szybko uczyły się samodzielności oraz poczucia odpowiedzialności za siebie, rodzinę, swoje środowisko, ojczyznę. Jeden z braci Jana - Czesław - został księdzem. Najmłodszy, Tadeusz, zginął w Powstaniu Warszawskim jako dowódca plutonu w sławnym batalionie „Parasol”. Miał 23 lata. Inny brat - Władysław - był oficerem lotnictwa, uczestnikiem bitwy o Anglię, pilotem w dywizjonach 302 i 303, kawalerem Orderu Wojennego Virtuti Militari. Przeżył wojnę, ale po powrocie do kraju został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa, był torturowany i skazany na wieloletnie więzienie.

Rodzice starali się zapewnić wykształcenie całej swojej gromadce. Także i Janek po ukończeniu szkoły powszechnej rozpoczął naukę w Gimnazjum Męskim w Ostrowie Wielkopolskim. Był uczniem zdolnym, obdarzonym doskonałą pamięcią. Z zapałem działał w harcerstwie, będąc m.in. zastępowym w 2 DH im J.H. Dąbrowskiego Okazał się już wtedy sprawnym organizatorem, potrafiącym zmobilizować kolegów do różnych zadań. Umiał i lubił przewodzić grupie. Był wysportowany, grał w piłkę nożną, w tenisa, ćwiczył jazdę konną. Wcześnie dojrzewać zaczęła w nim myśl o zostaniu zawodowym wojskowym. Dlatego też we wrześniu 1928 r., w wieku 16 lat, zdał egzaminy do Korpusu Kadetów nr 3 w Rawiczu, szkoły cieszącej się zasłużoną renomą. Obok wykształcenia ogólnego i szkolenia wojskowego duży nacisk kładziono na wyrobienie zaradności, samodzielności, sprawności fizycznej. Kształtowano też z powodzeniem postawy patriotyczne i ofiarność społeczną. Kamiński uczył się dobrze, czego dowodem było zwolnienie jego rodziców z obowiązku opłacania czesnego.

Przed wyjazdem do nowej szkoły Janek zadeklarował swoje uczucie do młodszej o rok koleżanki z sąsiedztwa Stefanii Musiałówny. Stefania obiecała, że będzie na jego powrót wiernie czekać. I czekała – jedenaście lat. Pięć lat trwała nauka w Rawiczu, zakończona pomyślnie zdanym egzaminem maturalnym. Już w lipcu tego (1933) roku Jan Kamiński jako wzorowy elew został przyjęty do Szkoły Podchorążych Piechoty w Komorowie k. Ostrowi Mazowieckiej. Była to dobra szkoła, wszechstronnie przygotowująca przyszłych oficerów Wojska Polskiego. Po ukończeniu Szkoły został przydzielony do 81 Pułku Strzelców Grodzieńskich, a w październiku 1935 r. awansowany do stopnia porucznika. W latach 1936-1939 dowodził 7 kompanią szkolną w tym pułku. W okresie nauki w Rawiczu a potem służby wojskowej bywał w domu zaledwie 3-4 razy w roku. Wiele czasu poświęcał wtedy ukochanej Stefanii, która w międzyczasie ukończyła szkołę średnią, a następnie Konserwatorium w Poznaniu w klasie fortepianu.

Ślub ich odbył się 8 sierpnia 1939 r. w Ostrowie. Młoda para zamieszkała w Grodnie, gdzie służył Jan. Nie dane im było jednak cieszyć się szczęściem małżeńskim – w 3 tygodnie po ślubie wybuchła II wojna światowa. Jan Kamiński walczył razem ze swoim 81 pp w ramach Armii „Prusy”. 8 września jednostka została rozbita. Jan Kamiński uniknął niewoli i postanowił przedostać się do walczącej Warszawy. Nie udało mu się jednak przedrzeć przez niemieckie okrążenie. Do końca kampanii wrześniowej ukrywał się w okolicach Skierniewic. Jednak już na początku października 1939 r. w cywilnym ubraniu i z dokumentami na obce nazwisko znalazł się w stolicy. Wtedy nawiązał przypuszczalnie pierwsze kontakty z tworzonym w podziemiu wojskiem – Służbą Zwycięstwu Polski. Od mieszkającego w Warszawie brata dowiedział się też o śmierci ojca oraz teściów – rodziców Stefanii – w zbombardowanym przez niemieckie lotnictwo pociągu ewakuacyjnym z ludnością cywilną. Przez pilnie strzeżoną nową granicę niemiecko-sowiecką przedarł się nielegalnie do Grodna, gdzie czekała na niego Stefania. Oboje postanowili powrócić do rodzinnego Ostrowa, zabierając ze sobą z mieszkania tylko najpotrzebniejsze rzeczy. Do Ostrowa dotarli 5 listopada 1939 r. Po ulokowaniu Stefanii pod opieką matki Jan Kamiński znów wyjechał do Warszawy, gdzie 11 listopada 1939 r. złożył przysięgę organizacyjną SZP i przeszedł przeszkolenie w zakresie techniki pracy konspiracyjnej. Do domu wrócił w przeddzień Wigilii 1939 r.

Ostrów znalazł się na terenach bezpośrednio włączonych do Rzeszy Niemieckiej, w obrębie Okręgu Rzeszy Kraj Warty, w którym prowadzona była szczególnie brutalna polityka eksterminacyjna wobec ludności polskiej. Mimo skrajnie trudnych warunków Kamiński natychmiast po powrocie rozpoczął tworzenie struktur konspiracyjnych. W ciągu swojej działalności podziemnej korzystał z fałszywych dokumentów osobistych na przynajmniej dziewięć różnych nazwisk (m.in. szewca Franza Kubiaka, kupca Franza Szuwalskiego, montera Romana Pawlaka, kolejarza Eduarda Wawrzyniaka, elektromontera Johanna Szczegłowskiego, Leona Nowaka, Onufrego Zawady, Franciszka Walkiewicza) Używał pseudonimów „Mały”, „Franek”, „Rokita”, „Czarny”, „Czarnecki”, „Omega”, „Hartman”. Dla lepszego kamuflażu Stefania Kamińska oficjalnie zgłosiła w Niemieckim Czerwonym Krzyżu zaginięcie męża podczas kampanii wrześniowej.

Małżonkowie mieszkali odtąd osobno, spotykając się rzadko. 7 maja 1940 r. z radością witali narodziny syna Andrzeja. Mały Andrzejek nie zdawał sobie sprawy, że odwiedzający sporadycznie dom i serdecznie odnoszący się do niego pan, jest jego ojcem. 20 czerwca 1943 r. przyszło na świat drugie dziecko Stefanii i Jana – córka Małgorzata, która przeżyła tylko dwa lata.

Kamińskiego całkowicie pochłonęła działalność konspiracyjna. Organizował siatkę konspiracji wojskowej, nawiązywał kontakty i scalał struktury terytorialne, doskonalił łączność konspiracyjną. Brał czynny udział w tworzeniu w ramach ZWZ Inspektoratu Rejonowego (IR) Ostrów Wlkp. Współdziałał w organizowaniu Obwodów w Ostrowie, Kępnie, Krotoszynie i Jarocinie. Po zorganizowaniu sztabu komendy Okręgu Poznańskiego ZWZ był m.in. oficerem do zleceń, a od początku 1941 r. stałym przedstawicielem komendanta Okręgu do kontaktów z Komendą Główną. Uczestniczył w niemal wszystkich odprawach komendantów okręgów i obszarów. Przy tych okazjach przewoził także pocztę konspiracyjną. Dla usprawnienia łączności z Warszawą doprowadził do powołania komórki kurierskiej złożonej z kolejarzy węzła ostrowskiego (Samodzielny Wydział Kurierski). Sam zwykle jeździł do Warszawy, a także prowadził inspekcje na terenie Okręgu Poznańskiego przebrany w mundur kolejarski. Jeden z jego współpracowników, por. Leopold Marciniak, tak wspominał pierwsze spotkanie z nim: W grudniu 1942 r. otrzymałem polecenie, aby spotkać się z „Frankiem”. […] był w mundurze kolejowym, z nieodłącznymi akcesoriami kolejarskimi, mały, pochylony, nie zwracający na siebie uwagi.

Po fali aresztowań, która późnym latem 1941 r. doprowadziła do rozbicia sztabu i części struktur terytorialnych Okręgu Poznańskiego ZWZ Kamiński brał udział w odbudowie sieci organizacyjnej, odważnie nawiązując kontakty w przeoranym aresztowaniami terenie. W końcu 1941 r. został szefem Wydziału I (Organizacyjnego) sztabu, obejmując jednocześnie szefostwo IR w Ostrowie, w miejsce mjr Wacława Koteckiego, mianowanego komendantem Okręgu. Jednak już w kwietniu 1942 r. w wyniku działań gestapo doszło do rozbicia świeżo odbudowanych struktur. Aresztowany mjr Kotecki zginął w następnym roku na gilotynie w Dreźnie. Odpowiedzialność za pracę całej nękanej przez gestapo organizacji spadła na świeżo awansowanego do stopnia kapitana Kamińskiego. Gdy w lipcu 1942 r. na teren Okręgu przybył nowy komendant płk Henryk Kowalówka dotychczasowy komendant okręgu Śląskiego, Kamiński wprowadzał komendanta w jego obowiązki, zapewnił mu konspiracyjne zakwaterowanie i legalizację, organizował jego kontakty z ocalałymi z pogromu aresztowań strukturami. W sprawozdaniu sytuacyjnym z 10 lutego 1943 r. dla KG AK płk Kowalówka pisał m.in. Nieocenione usługi, pełen poświęcenia i ofiarności, daje Szef I […]

Jak wielkie były straty, brak odpowiednich ludzi do pracy sztabowej i jak wiele trudnych, niebezpiecznych obowiązków spadło na barki kpt. Kamińskiego w tym czasie świadczy fakt, że – wbrew zasadom konspiracji – sprawował on jednocześnie funkcje szefa trzech wydziałów sztabu Okręgu Poznańskiego: Wydziału I (Organizacyjnego), oraz przejściowo Wydziału V (Łączności Konspiracyjnej) i Wydziału VI (Informacji i Propagandy). Do listopada 1942 r. kierował również IR Ostrów. Oprócz tego kpt. Kamiński współorganizował siatkę wywiadowczą na terenie ważnych dla Rzeszy zakładów zbrojeniowych, jakimi stały się zakłady H. Cegielskiego. Jednocześnie już od grudnia 1941 r. prowadził szeroką akcję scaleniową, włączając do ZWZ-AK m.in. ostrowskie ogniwa OJN, kórnickie placówki NOB oraz WTOP (wiosna/lato 1942 r.), a także kończąc sukcesem rozmowy scaleniowe z NOW.

W meldunku organizacyjnym nr 190 za czas od 1 września 1942 r. do 1 marca 1943 r. dowódca Armii Krajowej informował naczelnego wodza m.in.:

IX. Okręg Poznań. […] Sztab w zawiązku. Dzięki wytężonej i jednocześnie ostrożnej pracy kdta Okręgu i przy wydatnej pomocy pozostałego w terenie po wsypach z ub. roku jedynego inspektora rejonowego insp. Rej. Ostrów ob. Franka, kpt łącznikowego, obecnego szefa wydz. VI – udało się powiązać porwane kontakty z członkami komend Obwodów i oddziałów bojowych i przystosować do odbudowy sieci organizacyjnej Okręgu.

Tymczasem wiosną 1943 r. aresztowania po raz kolejny rozbiły z takim trudem tworzone komórki sztabowe i struktury terytorialne, stwarzając bezpośrednie zagrożenie dla Kamiński, zresztą już od ponad roku zaciekle tropionego przez gestapo. Nie zważając na niebezpieczeństwo jakby ze zdwojoną energią odbudowywał po raz kolejny siatkę organizacyjną AK. Nie wahał się także podejmować nowych obowiązków. Z jego inicjatywy doszło w 1943 r. do utworzenia w sztabie Okręgu oraz w kilku inspektoratach struktur Kierownictwa Dywersji.

W meldunku organizacyjnym nr 220 dowódcy AK za czas od 1 marca 1943 do 31 sierpnia 1943 czytamy: 9. Okręg Poznań. Po ostatnich aresztowaniach z maja-czerwca br. [1943] Sztab Okręgu rozbity, pozostał tylko szef wydz. I i z-ca szefa wydz. IV, którzy są jednak mocno zagrożeni. Przystąpiono do zmontowania sztabu na nowo.

Jako oficer sztabowy miał kpt. Kamiński ogromny wkład w przygotowanie latem 1943 r. planu operacyjnego przyszłego powstania zbrojnego w Poznańskiem. Plan ten określał m.in. zadania dla poszczególnych inspektoratów rejonowych, instrukcje szkolenia oddziałów, rozpoznania i prowadzenia uderzeń na wytypowane Ogniska Walki, organizację Wojskowej Służby Ochrony Powstania oraz przygotowanie jednostek kadrowych do Odtwarzania Sił Zbrojnych.

Latem 1943 r. kpt Kamiński objął jeszcze jedną odpowiedzialną funkcję sztabową – został oficerem zrzutowym, mającym przygotować akcję odbioru zrzutów lotniczych z Wielkiej Brytanii z zaopatrzeniem bojowym. W związku z tym odbywał wiele podróży po terenie Okręgu, typując odpowiednie miejsca i zespoły ludzi. Zrzuty zostały odebrane we wrześniu i październiku 1943 r.

W środku tych gorączkowych, niebezpiecznych i wyczerpujących fizycznie i psychicznie działań, 15 października 1943 r. rankiem na ulicy w pobliżu głównej bramy wejściowej na teren zakładów Cegielskiego kpt. Kamiński został wskazany funkcjonariuszom gestapo przez współpracującego z nimi konfidenta Henryka Głogińskiego i aresztowany. Była to ogromna niepowetowana strata nie tylko dla wielkopolskich struktur AK

W meldunku organizacyjnym nr 240 za okres od 1 września 1943 r. do 29 lutego 1944 r. dowódca AK informował naczelnego wodza: Okręg Poznań. Zagadnienia organizacyjne zredukowane do ochrony przed wsypami. Wskutek nowych aresztów sztab Okręgu został zdekompletowany i rozbity. W październiku 1943 wzięto najlepszych oficerów ze Sztabu Okr., szefa wydz. I., który przez szereg lat utrzymywał rwącą się stale sieć organizacyjną.

Kpt. Kamiński przeszedł gehennę okrutnego śledztwa w poznańskim gestapo (Dom Żołnierza). Przez długi czas nie przyznawał się do swego nazwiska ani do pełnionych w AK funkcji. Za bohaterską postawę w śledztwie otrzymał jesienią 1943 r. awans na majora.

Pod koniec listopada 1943 r. dotarł do rodziny gryps pisany w Domu Żołnierza. Zawierał on swoiste Credo Jana Kamińskiego:

Nie martwcie się o mnie, zniosę wszystko. […] Biorę wszystko na siebie, […] bo mnie to już nie zaszkodzi, ani nie pomoże, a innym może pomóc. [...] Stale myślę o Was i modlę się za Was, aby Bóg, a szczególnie Matka Boska Nieustającej Pomocy miała stale w opiece. [...] Jestem zupełnie spokojny i gotowy złożyć życie za Ojczyznę, bo to zaszczyt i obowiązek [...] Może zbyt wiele czasu i serca oddałem służbie, a Wam za mało. Pewnie tak, ale trudno byłem żołnierzem nie z przypadku a z powołania i nie uważam, żeby Ojczyznę można kochać do pewnej granicy. Zresztą walcząc dla Ojczyzny myślałem tez o tym, że walczę o lepsze jutro dla Was.

W grudniu 1943 r. znalazł się w więzieniu policji bezpieczeństwa w Forcie VII, a w kwietniu 1944 r. przeniesiony został do obozu w Żabikowie. Tutaj 7 czerwca 1944 r. został rozstrzelany z wyroku sądu doraźnego gestapo. Zgodnie z relacją współwięźnia ginął z okrzykiem Niech żyje Polska. Miał 31 lat.

Mjr Jan Kamiński „Franek”, faktyczny szef sztabu Okręgu Poznańskiego AK, oficer który w konspiracji na niezwykle trudnym terenie przetrwał cztery lata, co było prawdziwym ewenementem, gdyż przeciętny okres działalności konspiracyjnej na terenie ziem wcielonych do Rzeszy nie przekraczał dwóch lat. Potem następowała dekonspiracja, aresztowanie, tortury i zazwyczaj śmierć.

W uznaniu jego wybitnej pracy konspiracyjnej w niesłychanie trudnych warunkach oraz wykazanego męstwa i ofiarności został odznaczony Krzyżem Walecznych oraz - już pośmiertnie - Srebrnym Krzyżem Orderu Wojennego Virtuti Militari. Dopiero w wolnej Polsce, w latach dziewięćdziesiątych, otrzymał awans do stopnia pułkownika.

Opr. Aleksandra Pietrowicz

Źródła:

1. A. Stasik, „Major Jan Kamiński – życie i działalność”, Toruń 1997, mps. pracy magisterskiej;

2. „W konspiracji wielkopolskiej. Wybór wspomnień”, red. Z. Szymankiewicz, Poznań 1993;

3. M. Woźniak, „Poznański Okręg Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej (Zarys struktury organizacyjnej)”, Poznań 1987, mps z poprawkami z 2002 r.;

4. tenże, „Kamiński Jan” [w:] Encyklopedia konspiracji Wielkopolskiej 1939-1945, red. M. Woźniak, Poznań 1998;

5. tenże, Więźniowie więzienia policyjnego poznańskiego gestapo w latach 1943-1945, „Kronika Wielkopolski” nr 1, 1985.

6. Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945, t. II (czerwiec 1941-kwiecień 1943), pod red. T. Pełczyńskiego i in., Londyn 1974;

7. Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945, t. III (kwiecień 1943-lipiec 1944), pod red. T. Pełczyńskiego i in., Londyn 1976.

8. „Polskie Państwo Podziemne w Wielkopolsce 1939-1945”, t. II, s. 72.

9. „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 4, sierpień-wrzesień 2009, s. 137.

10. Rybka R., Stepan K., Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków 2006.