Unrug Franciszek Józef ("Dąb")           

Unrug Franciszek Józef (1887-1945) ps. „Dąb” – ziemianin, działacz niepodległościowy, powstaniec wielkopolski, społecznik, por. c.w. ZWZ/AK.

Urodzony 11 grudnia 1887 r. w Oschatz (Saksonia) w rodzinie ziemiańskiej Antoniego i Amelii von Hachez. Absolwent Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu. Aktywny członek Towarzystwa Tomasza Zana. Podczas działań I wojny światowej nie został wcielony do wojska ze względów zdrowotnych. Po wybuchu Powstania Wielkopolskiego organizował na terenie Poznania Straż Obywatelską (przemianowaną później na Ludową).

Po małżeństwie z Zofią z Dąmbskich 1⁰-voto Rembowską (1924) osiadł w Wyszakowie pod Zaniemyślem. Tam angażował się w różnorodną działalność społeczną i edukacyjną. Towarzysko związany był z najbardziej wpływowymi postaciami życia w Wielkopolsce m.in. Adolfem hr. Bnińskim i Cyrylem Ratajskim.

W 1939 r. nie został zmobilizowany. W październiku 1939 r. z pomocą ppor. Franciszka Paweli nawiązał kontakt z dowództwem SZP. Podczas jednego ze spotkań konspiracyjnych z udziałem C. Ratajskiego, A. hr. Bnińskiego i rtm. Michała Kwaliaszwili z 15 p. uł. wlkp. otrzymał rozkaz podpisania niemieckiej listy narodowej (DVL), co miało mu ułatwić skuteczną działalność konspiracyjną. Brał udział w zabezpieczeniu na cele konspiracyjne kosztowności ziemian wielkopolskich. Angażował się w akcję ukrywania polskich księgozbiorów i dzieł sztuki. Przy jego wsparciu rozpoczęto druk pisma konspiracyjnego „Dla Ciebie Polsko”. Po utworzeniu Głównej Delegatury Rządu RP dla ziem wcielonych do Rzeszy z upoważnienia A. Bnińskiego prowadził całość problematyki związanej z walka cywilną. Równocześnie od czerwca 1940 r. był kierownikiem wydziału „Uprawy” sztabu Komendy Okręgu Poznańskiego ZWZ. W latach 1941-42 kupował broń od żołnierzy niemieckich na lotnisku w Mącznikach pod Środą i przerzucał ją do GG na potrzeby Komendy Głównej. W majątku Wyszaków mieścił się punkt nasłuchu radiowego na potrzeby redakcji biuletynów konspiracyjnych. W okolicznych lasach zorganizowano ziemianki, gdzie ukrywano jeńców alianckich zbiegłych z obozów.

Po raz pierwszy został aresztowany 8 lutego 1941 r. za pomoc udzielona ukrywającemu się por. rez. Edmundowi Horowskiemu. Udało mu się jednak oddalić zarzuty o współpracę z polską konspiracją. Dodatkowo poręczenia udzieliła mu jego kuzynka Ruth Unruh, właścicielka majętności Ulejno. Po stosunkowo niedługim pobycie w śledztwie został zwolniony. Pracy konspiracyjnej nie zaprzestał. Miał dominujący udział w procesach scaleniowych z AK grup konspiracyjnych na terenie powiatu średzkiego oraz w tworzeniu struktur Inspektoratu Rejonowego Środa. Jego aktywność została przez władze okupacyjne uniemożliwiona dopiero poprzez przesiedlenie go wraz z rodziną do Gifhorn (Saksonia) na stanowisko leśnika, co miało miejsce 10 lutego 1943 r.

Jednakże w toku prowadzonego równolegle śledztwa przeciwko żołnierzom AK z IR Środa gestapo trafiło na ślady jego aktywnej działalności. Na wniosek gestapo w Poznaniu został ponownie aresztowany 7 lipca 1944 r. i osadzony w obozie śledczym w Żabikowie, gdzie przebywał do grudnia 1944 r. Równocześnie poddawany był brutalnemu śledztwu w poznańskim Domu Żołnierza. 21 grudnia 1944 r. został przekazany do KL Stutthof, gdzie nadal był brutalnie traktowany. Zmarł z wycieńczenia i chorób 19 stycznia 1945 r. podczas ewakuacji obozu. Jego symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Górczyńskim w Poznaniu. Odznaczony pośmiertnie Krzyżem Armii Krajowej i Medalem Wojska Polskiego.

Miał córkę Antoninę (1925-1982).

Opr. JTŁ.